Υπογονιμότητα

Η «υπογονιμότητα» ορίζεται ως η αδυναμία ενός ζευγαριού να επιτύχει σύλληψη και να αποκτήσει τέκνο έπειτα από τουλάχιστον ένα έτος τακτικών σεξουαλικών επαφών χωρίς αντισυλληπτική προστασία.
Δεν πρέπει να συγχέεται με την «στειρότητα», που είναι η απόλυτη βιολογική αδυναμία τεκνοποίησης (για παράδειγμα, μια γυναίκα που έχει υποβληθεί σε ολική αφαίρεση μήτρας και ωοθηκών αδυνατεί προφανώς να τεκνοποιήσει).

Η τεκνοποίηση και η δημιουργία οικογένειας θεωρούνται δικαίωμα του κάθε ανθρώπου.

Η υπογονιμότητα χωρίζεται σε :

1. ΠΡΩΤΟΠΑΘΗ , δηλαδή όταν δεν υπήρχαν ποτέ προηγούμενες εγκυμοσύνες στο ζευγάρι
2. ΔΕΥΤΕΡΟΠΑΘΗ, όταν υπάρχει στο ιστορικό του ζευγαριού προηγούμενη εγκυμοσύνη.

Η μέση φυσιολογική πιθανότητα επιτυχίας κυήσεως από ένα γόνιμο ζευγάρι με κανονική σεξουαλική ζωή είναι περίπου 25 % ανά έμμηνο κύκλο.

Παράγοντες που επηρεάζουν την γονιμότητα

Παράγοντες που αυξάνουν τη γονιμότητα

• Ηλικία της γυναίκας κάτω των 30 ετών
• Προηγούμενη εγκυμοσύνη
• Λιγότερο από 3 έτη προσπάθειας για σύλληψη
• Σεξουαλική επαφή κατά τη διάρκεια 6 ημερών πριν την ωοθυλακιορρηξία, και κυρίως 2 μέρες πριν την ωοθυλακιορρηξία.
• Δείκτης μάζας σώματος (BMI ) της γυναίκας μεταξύ 20 και 30. Δηλαδή όταν η γυναίκα δεν είναι ούτε πολύ λεπτή ούτε παχύσαρκη.
• Όταν δεν καπνίζει κανένας από το ζευγάρι
• Λήψη καφεΐνης λιγότερη από 2 φλυτζάνια καφέ ημερησίως

Παράγοντες που μειώνουν τη γονιμότητα

• Ηλικία της γυναίκας άνω των 35 ετών
• Η απουσία προηγούμενης εγκυμοσύνης
• Προσπάθεια σύλληψης για περισσότερο από 3 έτη
• Σεξουαλική επαφή σε λάθος χρονική στιγμή σε σχέση με την ωοθυλακιορρηξία
• Δείκτης μάζας σώματος (BMI ) της γυναίκας 30 (παχύσαρκη)
• Ένας ή και οι δύο σύντροφοι να καπνίζουν
• Λήψη καφεΐνης περισσότερη από 2 φλυτζάνια καφέ ημερησίως
• Χρήση ναρκωτικών ουσιών

Αίτια της υπογονιμότητας

1. αντρικός παράγοντας 30%
2. χωρίς αιτιολογία 25%
3. πρόβλημα ωοθυλακιορρηξίας 20%
4. πρόβλημα στις σάλπιγγες / περιτοναϊκή κοιλότητα 20%
5. πρόβλημα στη μήτρα / τράχηλο 5%

Διερεύνηση της υπογονιμότητας

Η διερεύνηση της υπογονιμότητας θα πρέπει να γίνεται με συστηματικότητα ανάλογα με τα πιθανά αίτιά της. Το ζευγάρι που προσπαθεί για εγκυμοσύνη παραπάνω από 1 χρόνο, χωρίς επιτυχία, θα πρέπει να επισκεφτεί τον ειδικό γυναικολόγο που εξειδικεύεται στη διερεύνηση της υπογονιμότητας, ώστε να βρεθούν τα πιθανά αίτια. Έπειτα, ανάλογα με τα αίτια της υπογονιμότητας, θα πρέπει να πραγματοποιηθεί και η ανάλογη θεραπεία.

Η υπογονιμότητα είναι αναπόφευκτα πηγή άγχους για το ζευγάρι.

Πολύ σημαντική είναι η σωστή ενημέρωση το ζευγαριού από το γυναικολόγο, ώστε να καταστρώσουν μαζί, ένα χρονικό πλαίσιο των εξετάσεων της διερεύνησης, των πιθανών θεραπειών και των πιθανών προσπαθειών υποβοηθούμενης αναπαραγωγής (ενδομήτρια σπερματέγχυση, εξωσωματική γονιμοποίηση).
Αντρική υπογονιμότητα

Στα πλαίσια της διερεύνησης της υπογονιμότητας η αντρική υπογονιμότητα παίζει σημαντικό ρόλο.

Ο αντρικός παράγοντας είναι υπεύθυνος για το 30 % των περιπτώσεων υπογόνιμων ζευγαριών.

Η εξέταση επιλογής είναι το σπερμοδιάγραμμα μετά από 3 τουλάχιστον ημέρες σεξουαλικής αποχής. Καλό θα ήταν να πραγματοποιείται σε εργαστήριο με εμπειρία στην ανάλυση σπέρματος.

Η καλλιέργεια σπέρματος μπορεί να φανερώσει μία υποκλινική λοίμωξη που επηρεάζει αρνητική την ποιότητα του σπέρματος.

Σε περιπτώσεις αποτυχημένων προσπαθειών υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, η ανάλυση του κατακερματισμού του DNA ( DNA fragmentation) του σπερματοζωαρίου μπορεί να βοηθήσει στην αιτιολόγηση της υπογονιμότητας αλλά και στην αντιμετώπιση με τη λήψη αντι-οξειδωτικών ουσιών για αρκετές εβδομάδες.

Οι ωοθήκες παίζουν πρωταρχικό ρόλο στη γονιμότητα και χρήζουν διερεύνησης από την αρχή.
Η διερεύνηση της ωοθυλακιορρηξίας

Η διερεύνηση της ωοθυλακιορρηξίας πραγματοποιείται με εξέταση αίματος την 2η-3η μέρα του κύκλου. Οι κυριότερες ορμόνες που διερευνούνται είναι : LH, FSH, Οιστραδιόλη, Προγεστερόνη, Προλακτίνη, TSH, T3, T4, DHEA-S, Τεστοστερόνη. Μ’αυτό τον τρόπο ανιχνεύονται κυρίως ορμονολογικά αίτια της υπογονιμότητας.

Η μέτρηση της προγεστερόνης την 21η μέρα του κύκλου επιβεβαιώνει ότι μία γυναίκα είχε ωοθυλακιορρηξία.
FSH – Θυλακιοτρόπος ορμόνη

Η ορμόνη αυτή αυξάνεται όταν μία γυναίκα πλησιάζει στην κλιμακτήριο. Δηλαδή μία γυναίκα είναι πιο γόνιμη όσο η FSH χαμηλή. Εάν αρχίζει και αυξάνεται σημαντικά πριν την ηλικία των σαράντα ετών τότε υποπτευόμαστε την πρόωρη εμμηνόπαυση.
AMH – Anti Mullerian Hormone

Η ΑΜΗ είναι μία ορμόνη που χρησιμοποιείται ως δείκτης του αποθέματος των ωοθυλάκιων των ωοθηκών αλλά και της ποιότητας των ωοθυλακίων. Όσο πιο χαμηλή είναι η ΑΜΗ, τόσο πιο χαμηλή γονιμότητα έχει μία γυναίκα. Επίσης, η ορμόνη αυτή χρησιμοποιείται και ως δείκτης της απάντησης των ωοθηκών στα φάρμακα της εξωσωματικής γονιμοποίησης για πρόκληση ωορηξίας.

Συνεπώς, για γόνιμες ωοθήκες χρειαζόμαστε χαμηλή FSH και υψηλή AMH.
Διερεύνηση των σαλπίγγων και της περιτοναϊκής κοιλότητας

Η υστερο-σαλπιγγογραφία είναι μία διαγνωστική εξέταση που πραγματοποιείται στην πρώτη φάση του κύκλου. Αυτή συνίσταται στην έγχυση μέσα από τον τράχηλο σκιαστικού υγρού και η απεικόνιση με ακτίνες Χ, της ενδομήτριας κοιλότητας καθώς και της διαβατότητας των σαλπίγγων. Μ’αυτό τον τρόπο μπορεί να γίνει η διάγνωση κάποιου ενδομήτριου πολύποδα ή ινομυώματος, ή ενδομήτριων συμφύσεων, ή ακόμα και συγγενών ανωμαλιών της μήτρας. Σ’αυτή την περίπτωση, θα πρέπει να ακολουθήσει υστεροσκόπηση. Η υστεροσκόπηση θα επιβεβαιώσει τη διάγνωση και θα αποκαταστήσει τη βλάβη στις περισσότερες περιπτώσεις.

Στην περίπτωση που παρατηρείται πρόβλημα στη μορφολογία ή/και στη διαβατότητα των σαλπίγγων, θα πρέπει να προγραμματιστεί λαπαροσκόπηση για την αποκατάσταση της βλάβης.

Διερεύνηση της μήτρας

Μήτρα – ενδοκολπικό υπερηχογράφημα
Το ενδοκολπικό υπερηχογράφημα των έσω γεννητικών οργάνων προσφέρει μία άμεση και ανώδυνη απεικόνιση της μήτρας. Η εξέταση αυτή μπορεί να δείξει μία εκ γενετής ανωμαλία της μήτρας (δίκερη μήτρα, δίδελφη μήτρα, ενδομήτριο διάφραγμα), την παρουσία ινομυωμάτων, την παρουσία ενδομήτριου πολύποδα.
Μήτρα – άλλες εξετάσεις στα πλαίσια της διερεύνησης της υπογονιμότητας

Η υστεροσαλπιγγογραφία συμπληρώνει επίσης την παραπάνω εικόνα.

Σε περίπτωση υποψίας προβλήματος στην κοιλότητα της μήτρας, η περαιτέρω διερεύνηση με υστεροσκόπηση ή/και λαπαροσκόπηση επιβάλλεται.

Σε μερικές περιπτώσεις (αδενομύωση,ινομύωμα, συγγενείς ανωμαλίες της μήτρας) η μαγνητική τομογραφία μπορεί να βοηθήσει σημαντικα στη σωστή διάγνωση.

Υποβοηθούμενη αναπαραγωγή

Πρόκληση ωοθυλακιορρηξίας

Στις περιπτώσεις με πρόβλημα στην ωοθυλακιορρηξία της γυναίκας, η φαρμακευτική πρόκληση (με χάπια ή ενέσεις) της ωοθυλακιορρηξίας παράλληλα με την υπερηχογραφική παρακολούθηση των ωοθηκών, μπορεί να βοηθήσει στην αυτόματη ή υποβοηθούμενη σύλληψη.
Ενδομήτρια σπερματέγχυση

Η ενδομήτρια σπερματέγχυση αυξάνει το ποσοστό σύλληψης κατά 13% περίπου κυρίως λόγω της επεξεργασίας του σπέρματος στο εργαστήριο και του κατάλληλου χρόνου που πραγματοποιείται, αφού συνήθως γίνεται παράλληλα με την πρόκληση ή την παρακολούθηση της ωοθυλακιορρηξίας.
Εξωσωματική γονιμοποίηση

Η εξωσωματική γονιμοποίηση είναι το τελευταίο στάδιο της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, και με τα καλύτερα ποσοστά επιτυχίας που φτάνουν το 40%.

Η διαδικασία αυτή πραγματοποιείται σε συνδυασμό με την φαρμακευτική πρόκληση της ωοθυλακιορρηξιας. Στη μέση του κύκλου πραγματοποιείται η ωοληψία, η λήψη δηλαδή των ώριμων ωαρίων από τις ωοθήκες. Στη συνέχεια πραγματοποιείται η τεχνητή γονιμοποίηση με τα σπερματοζωάρια. Την 2η με 5η μέρα των γονιμοποιημένων ωαρίων (δηλαδή των εμβρύων), πραγματοποιείται η εμβρυομεταφορά μέσα στη μήτρα.

Σε περιπτώσεις αποτυχημένων προσπαθειών εξωσωματικής γονιμοποίησης ή/και σε περιπτώσεις αποβολών, θα πρέπει να γίνεται περαιτέρω διερεύνηση:

• Εξετάσεις αίματος στη γυναίκα για θρομβοφιλίες
• Εξετάσεις αίματος στη γυναίκα για αυτο-άνοσα νοσήματα
• Καρυότυπος του άντρα και της γυναίκας
• Εξέταση του σπέρματος για DNA fragmentation

Πηγή: Παναγιώτης ξηρομερίτης (Μαιευτήρας – Χειρουργός Γυναικολόγος)